اوتوکسیتی به آسیب گوش داخلی به دلیل اثرات سمی مواد شیمیایی مختلف، به ویژه داروها، اطلاق می‌شود که منجر به کاهش شنوایی از نوع حسی-عصبی می‌گردد. آمینوگلیکوزیدها، به‌ویژه داروهایی نظیر جنتامایسین، کانامایسین و نئومایسین، از جمله داروهای معروف با اثرات اتوتوکسیک هستند که در درمان عفونت‌های شدید تجویز می‌شوند. این مقاله به بررسی مکانیزم‌های اتوتوکسیتی، داروهای مختلف و عوامل ژنتیکی مرتبط با آسیب شنوایی ناشی از داروها و مواد شیمیایی پرداخته و اهمیت نظارت دقیق بر بیماران در معرض خطر را مورد بحث قرار می‌دهد.

مقدمه 

اوتوکسیتی به آسیب گوش داخلی ناشی از مواد شیمیایی سمی، به‌ویژه داروها، اطلاق می‌شود که می‌تواند منجر به کاهش شنوایی حسی-عصبی گردد. آمینوگلیکوزیدها، از جمله جنتامایسین، کانامایسین و نئومایسین، مهم‌ترین داروهای شناخته‌شده در این زمینه هستند. این داروها معمولاً برای درمان عفونت‌های شدید و تهدیدکننده زندگی تجویز می‌شوند. در این مقاله، انواع داروهای اتوتوکسیک و مکانیزم‌های آن‌ها، به همراه عوامل ژنتیکی و محیطی مؤثر بر شدت آسیب شنوایی بررسی می‌شود.

اوتوکسیتی ناشی از داروها 

آمینوگلیکوزیدها عمدتاً به علت اثرات سمی بر گوش داخلی مسئول کاهش شنوایی در بیماران هستند. این داروها می‌توانند به بخش‌های حلزونی و دهلیزی گوش داخلی آسیب رسانده و باعث کاهش شنوایی، وزوز گوش و سرگیجه شوند. آسیب به شنوایی معمولاً از فرکانس‌های بالا آغاز شده و سپس به تدریج به فرکانس‌های پایین‌تر گسترش می‌یابد. 

عوامل دیگری مانند سیس‌پلاتین (یک داروی ضدسرطان)، کینین (در درمان مالاریا) و داروهای ادرارآور (نظیر فروسیمید و بومتانید) نیز از داروهای اتوتوکسیک شناخته شده‌اند که به آسیب شنوایی منجر می‌شوند.

عامل ژنتیک در اوتوکسیتی 

مطالعات نشان داده‌اند که بیماران با جهش در برخی ژن‌های میتوکندریایی، نظیر *MT-CO1*، ممکن است در برابر اثرات اوتوکسیک آمینوگلیکوزیدها حساس‌تر باشند. این جهش‌ها می‌توانند منجر به کاهش شنوایی شدید تا عمیق شوند. بنابراین، ارزیابی ژنتیکی می‌تواند به پیش‌بینی و مدیریت بهتر خطرات شنوایی در بیماران دریافت‌کننده این داروها کمک کند.

مواد شیمیایی و فلزات سنگین 

عوامل غیر دارویی نظیر فلزات سنگین (سرب، جیوه) و مواد شیمیایی صنعتی مانند تولوئن، استیرن و مونوکسید کربن نیز می‌توانند باعث آسیب به شنوایی شوند. این مواد معمولاً در محیط‌های صنعتی یا در معرض آلودگی‌های محیطی یافت می‌شوند. سمیت ناشی از این مواد همچنین بر سایر ارگان‌های بدن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند خطرات جدی برای سلامت عمومی ایجاد کند.

تشخیص و نظارت بر وضعیت شنوایی 

تشخیص اوتوکسیتی معمولاً به‌وسیله ارزیابی‌های شنوایی انجام می‌شود. ارزیابی اولیه شنوایی باید در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود و نظارت دوره‌ای بر وضعیت شنوایی بیمار باید تا مدت‌ها پس از اتمام درمان ادامه یابد، زیرا کاهش شنوایی ممکن است با تأخیر بروز یابد. به‌ویژه در بیمارانی که داروهای اتوتوکسیک دریافت می‌کنند، نظارت بر عملکرد کلیوی و سطح دارو در خون ضروری است.

مکانیزم‌های آسیب شنوایی ناشی از داروها 

داروهای اتوتوکسیک معمولاً به سلول‌های مویی حلزونی و نوار عروقی آسیب می‌زنند. آسیب به این سلول‌ها باعث کاهش شنوایی می‌شود. علاوه بر این، اثرات سموم بر بخش وستیبولار می‌تواند به علائمی مانند سرگیجه، عدم تعادل و آتاکسی منجر شود. 

این آسیب‌ها معمولاً زمانی اتفاق می‌افتند که دارو در دوزهای بالا و یا برای مدت طولانی تجویز شود، و عواملی همچون وضعیت عملکرد کلیوی و ترکیب داروهای تجویز شده نیز بر شدت آسیب‌ها تأثیر دارند.

نتیجه‌گیری 

اوتوکسیتی یک مشکل جدی برای بیماران دریافت‌کننده داروهای خاص است که می‌تواند به کاهش شنوایی و مشکلات دیگر گوش داخلی منجر شود. به‌منظور کاهش خطرات ناشی از این داروها، نظارت دقیق بر وضعیت شنوایی و عملکرد کلیوی بیماران ضروری است. همچنین، بررسی‌های ژنتیکی می‌تواند به شناسایی بیماران در معرض خطر کمک کند. با این حال، تحقیقات بیشتر برای درک بهتر مکانیزم‌های اوتوکسیتی و ارزیابی بهتر درمان‌های موجود مورد نیاز است.